Ziołowa Przystań

Opis rośliny i występowanie

Stokrotka pospolita (Bellis perennis) to niewielka, wieloletnia bylina z rodziny astrowatych (Asteraceae), powszechnie występująca na terenie całej Europy, a także w Azji Zachodniej i północnej Afryce. W Polsce jest jedną z najbardziej rozpoznawalnych i pospolitych roślin, spotykaną na łąkach, pastwiskach, przydrożach, polanach leśnych oraz w ogrodach jako roślina ozdobna. Stokrotka dorasta do 20 cm wysokości, tworząc przy ziemi rozetę niewielkich, łopatkowatych liści. Jej charakterystyczne kwiaty zebrane są w pojedyncze koszyczki o średnicy do 3 cm, z białymi lub różowymi kwiatami języczkowatymi na obrzeżu i żółtym środkiem złożonym z drobnych kwiatów rurkowatych. Roślina kwitnie długo – od wczesnej wiosny aż do późnej jesieni, a w sprzyjających warunkach nawet przez cały rok. Stokrotka preferuje gleby lekko wilgotne, o odczynie obojętnym lub lekko kwaśnym, i jest odporna na niskie temperatury oraz suszę, dzięki czemu doskonale radzi sobie w różnych środowiskach.

Uprawa i pozyskiwanie surowca

Stokrotka pospolita jest rośliną łatwą w uprawie i chętnie sadzoną w polskich ogrodach, na rabatach, trawnikach oraz w pojemnikach. Najlepiej rośnie na stanowiskach słonecznych lub lekko zacienionych, w glebie żyznej, próchniczej, przepuszczalnej i umiarkowanie wilgotnej, o odczynie lekko kwaśnym lub obojętnym. Wysiew nasion przeprowadza się najczęściej w czerwcu lub lipcu do skrzynek lub na rozsadniku, a młode siewki przesadza się na miejsce stałe we wrześniu lub październiku, zachowując rozstawę około 20×15 cm. W przypadku odmian ogrodowych, które są mniej odporne na mróz, zaleca się okrywanie roślin na zimę warstwą ściółki, np. torfu lub trocin.

Stokrotka pospolita może być rozmnażana nie tylko z nasion, ale także przez podział rozrośniętych kęp lub rozłogi, co jest praktykowane zwłaszcza wiosną lub jesienią. Pielęgnacja polega głównie na regularnym podlewaniu, odchwaszczaniu oraz okazjonalnym nawożeniu, szczególnie na glebach ubogich. W warunkach polskich stokrotka jest rośliną wieloletnią, ale najobficiej kwitnie w drugim roku uprawy.

Surowcem zielarskim są przede wszystkim koszyczki kwiatowe, które zbiera się w pełni kwitnienia, najczęściej od kwietnia do lipca. Kwiaty należy suszyć rozłożone cienką warstwą w przewiewnym i zacienionym miejscu lub w suszarni w temperaturze do 40°C, aby zachować ich właściwości lecznicze. W Polsce surowiec pozyskuje się zarówno z upraw, jak i ze stanowisk naturalnych, zwłaszcza na czystych, nieużytkowanych chemicznie łąkach i pastwiskach.

Podstawowe substancje czynne

Stokrotka pospolita jest bogatym źródłem różnorodnych substancji czynnych, które decydują o jej właściwościach leczniczych i zastosowaniu w polskim ziołolecznictwie. Najważniejszą grupę stanowią flawonoidy, takie jak apigenina, kemferol, kwercetyna oraz ich glikozydy, w tym glikozydy luteoliny i apigeniny. Flawonoidy odpowiadają m.in. za działanie przeciwzapalne, antyoksydacyjne oraz moczopędne.

W składzie stokrotki obecne są także kwasy fenolowe, przede wszystkim kwas ferulowy, kawowy, synapinowy oraz salicylowy, które wykazują właściwości przeciwbakteryjne i przeciwutleniające. Kolejną istotną grupą są saponiny triterpenowe, odpowiadające za działanie wykrztuśne, przeciwzapalne i przyspieszające gojenie ran.

W kwiatach i zielu stokrotki znajdują się również garbniki, antocyjany (m.in. chryzantemina), śluzy, substancje gorzkie oraz śladowe ilości olejku eterycznego. Dodatkowo, roślina ta zawiera sole mineralne (np. potas, wapń, magnez, żelazo) oraz witaminy A, C i E, które wspierają jej działanie prozdrowotne. Obecność poliacetylenów oraz triterpenów wzmacnia właściwości przeciwbakteryjne i przeciwgrzybicze stokrotki.

Tak bogaty skład chemiczny sprawia, że stokrotka pospolita jest cenionym surowcem w fitoterapii, szczególnie w Polsce, gdzie wykorzystuje się ją zarówno do użytku wewnętrznego, jak i zewnętrznego.

Działanie i właściwości lecznicze

Stokrotka pospolita ceniona jest w polskim ziołolecznictwie za szerokie spektrum działania prozdrowotnego. Przede wszystkim wykazuje właściwości przeciwzapalne, przeciwbakteryjne i przeciwgrzybicze, co sprawia, że napary i wyciągi z jej kwiatów są wykorzystywane zarówno wewnętrznie, jak i zewnętrznie – do przemywania skóry przy trądziku, egzemach, drobnych urazach oraz przyspieszania gojenia ran. Zawarte w stokrotce saponiny i flawonoidy wspomagają łagodzenie stanów zapalnych skóry, stawów i dróg oddechowych, a także działają wykrztuśnie, co jest pomocne przy przeziębieniach i kaszlu.

Roślina wykazuje także działanie moczopędne, wspiera pracę nerek i wątroby oraz ułatwia oczyszczanie organizmu z toksyn i szkodliwych produktów przemiany materii. Stokrotka poprawia procesy trawienne, działa lekko przeczyszczająco i może być stosowana wspomagająco przy nieżytach żołądka, zatruciach czy zaparciach. Napary z kwiatów polecane są również przy nieregularnych miesiączkach i obfitych krwawieniach, a także w okresie poporodowym.

W badaniach wykazano, że stokrotka posiada właściwości antyoksydacyjne, wspomaga gojenie ran poprzez nasilenie syntezy kolagenu w skórze, działa tonizująco i wzmacniająco na organizm oraz może łagodzić obrzęki i siniaki. Dodatkowo, niektóre doniesienia wskazują na jej potencjał przeciwlękowy i uspokajający, co może być związane z wpływem na neuroprzekaźniki.

W polskiej tradycji ziołowej stokrotka jest także stosowana do pielęgnacji skóry – rozjaśnia cerę, zapobiega przebarwieniom, spowalnia procesy starzenia i wspomaga naturalną odnowę komórek. Dzięki swoim właściwościom oczyszczającym i wzmacniającym, stokrotka pospolita jest chętnie wykorzystywana w domowych kuracjach ziołowych, zarówno jako składnik naparów, jak i surowiec do sporządzania okładów czy kąpieli.

Stokrotka pospolita – zastosowanie w medycynie

Stokrotka pospolita znajduje szerokie zastosowanie w polskiej medycynie tradycyjnej i ziołolecznictwie, zarówno w formie wewnętrznej, jak i zewnętrznej. Napary i odwary z kwiatów stosuje się przede wszystkim jako środek wykrztuśny przy infekcjach dróg oddechowych, kaszlu i przeziębieniach, a także jako lek o działaniu moczopędnym, wspomagający leczenie zaburzeń pracy nerek i oczyszczanie organizmu z toksyn. Dzięki właściwościom przeciwzapalnym, przeciwbakteryjnym i przeciwgrzybiczym stokrotka bywa wykorzystywana w terapii stanów zapalnych skóry, trądziku, egzemy, trudno gojących się ran, siniaków i owrzodzeń – zarówno w postaci okładów, jak i do przemywania skóry.

W medycynie ludowej stokrotka była używana przy krwawieniach wewnętrznych, biegunkach, zaburzeniach trawienia, braku apetytu oraz w celu wzmacniania organizmu i łagodzenia gorączki. Napary ze stokrotki polecane są także przy nieregularnych miesiączkach, obfitych krwawieniach oraz w okresie poporodowym. Roślina wspiera procesy trawienne, poprawia pracę wątroby i śledziony, a dzięki właściwościom oczyszczającym i tonizującym, jest ceniona jako środek wspomagający rekonwalescencję oraz wzmacniający organizm.

Współczesne badania potwierdzają, że ekstrakty z stokrotki przyspieszają gojenie ran, nasilają syntezę kolagenu w skórze i wykazują działanie antyoksydacyjne, cytotoksyczne oraz przeciwdrobnoustrojowe. Stokrotka znajduje również zastosowanie w kosmetyce – wyciągi z jej kwiatów wykorzystywane są do pielęgnacji skóry trądzikowej, rozjaśniania przebarwień i spowalniania procesów starzenia. W Polsce roślina ta jest nadal popularnym składnikiem domowych preparatów ziołowych, syropów, nalewek, kąpieli i maści, wykorzystywanych w profilaktyce i leczeniu wielu schorzeń.

Przepisy z wykorzystaniem stokrotki pospolitej

Stokrotka pospolita to nie tylko cenna roślina lecznicza, ale także inspirujący składnik wielu domowych przepisów kulinarnych, kosmetycznych i zdrowotnych. Oto zestawienie najciekawszych przepisów z polskich źródeł:

Napar/herbatka ze stokrotki

• 1 łyżkę suszonych lub 2 łyżki świeżych kwiatów i liści zalać szklanką wrzątku, parzyć pod przykryciem 10–20 minut. Pić 3 razy dziennie po pół szklanki jako środek odtruwający, wykrztuśny, przy przeziębieniach, braku apetytu, biegunkach i chorobach skóry.

Herbatka odtruwająca

• Mieszanka: kwiat stokrotki, liść babki lancetowatej, ziele szałwii i tymianku (w równych częściach). Łyżkę mieszanki zalać wrzątkiem, parzyć 5–10 minut. Pić 3 razy dziennie po szklance przez 6 tygodni. Działa odtruwająco, reguluje przemianę materii, oczyszcza skórę i drogi oddechowe.

Syrop na kaszel i gardło

• 4 garście kwiatów i liści stokrotki zasypać 2 szklankami cukru, skropić sokiem z cytryny, odstawić na noc. Następnego dnia dodać 2 szklanki wody, zagotować i przecedzić. Do wywaru dodać kolejne 2 szklanki cukru i sok z dwóch cytryn, zagotować aż zgęstnieje. Przelać do słoików, przechowywać w lodówce. Przyjmować po łyżeczce kilka razy dziennie.

Miód ze stokrotką

• 500 g płynnego miodu wymieszać ze sporą garścią świeżych stokrotek, odstawić na 4 tygodnie w ciepłe miejsce. Spożywać 3 razy dziennie po łyżce, wzmacnia odporność i łagodzi kaszel.

Smakowy syrop ze stokrotek

• 250 g kwiatów, cytryna, 400 g cukru, 1 l wody. Kwiaty zalać wrzątkiem, dodać pokrojoną cytrynę, odstawić na 24 godziny. Przecedzić, dodać cukier, gotować na wolnym ogniu do zgęstnienia. Przelać do butelek.

Nalewka ze stokrotki

• 300 g stokrotki, 25 ml soku z cytryny, 500 ml wódki. Składniki umieścić w słoju, odstawić na miesiąc, co jakiś czas potrząsać. Po miesiącu przefiltrować i przechowywać w ciemnym miejscu. Stosować przy dolegliwościach wątroby, nerek, pęcherza, reumatyzmie i artretyzmie (3 razy dziennie po łyżce), także zewnętrznie na bóle mięśni.

Oliwka stokrotkowa

• Świeże kwiaty zalać oliwą z oliwek lub olejem (np. rzepakowym lub migdałowym), tak by były całkowicie przykryte. Odstawić na 2–6 tygodni w ciepłe miejsce, codziennie wstrząsać. Po tym czasie przefiltrować. Używać na skórę, przy egzemach, zapaleniach, bólach mięśni, siniakach.

Maść stokrotkowa

• Do stokrotkowej oliwy dodać wosk pszczeli i olej kokosowy, podgrzewać w kąpieli wodnej do rozpuszczenia, dodać witaminę E i olejek eteryczny (np. lawendowy), wymieszać na gładką maść. Stosować na skórę, siniaki, opuchlizny, jako krem przeciwzmarszczkowy.

Odtruwająca kąpiel

• 2 garści stokrotek (lub z nagietkiem) zaparzyć w litrze wody przez 30 minut, przecedzić i wlać do kąpieli. Kąpać się 20 minut dla oczyszczenia i wzmocnienia skóry.

Maseczka stokrotkowa

• Łyżkę kwiatów zalać 100 ml wrzątku, w połowie szklanki wody namoczyć 2 łyżki siemienia lnianego. Po spęcznieniu wymieszać z wywarem stokrotkowym, nałożyć na twarz na 20 minut. Dla cery tłustej, trądzikowej.

Sałatka ze stokrotką

• Kwiaty, liście i pączki stokrotki połączyć z innymi dzikimi ziołami (np. babka lancetowata, mlecz), szczypiorkiem, pomidorami, kalarepą, roszponką. Wymieszać z jogurtem, majonezem lub śmietaną, doprawić do smaku. Sałatka jest zdrowa i oczyszczająca.

Pasta do kanapek

• 2 garści świeżych stokrotek, garść czosnku niedźwiedziego, cebulka podsmażone na oliwie. Po ostudzeniu dodać szklankę twarogu, doprawić solą, pieprzem, oliwą i sokiem z cytryny.

Stokrotki à la kapary / stokrotkowe kapary

• 2 garście pączków stokrotki posypać łyżką soli, odstawić na 3–4 godziny. Zalać 125 ml octu, gotować 5 minut, zamknąć w słoiczku na 2 tygodnie. Używać jak kapary.

Sałatka zimowa ze stokrotką

• Kalafior, awokado, seler, gruszka, suszone kwiaty stokrotki, pokrzywa, czosnek, szpinak, natka pietruszki, płatki drożdżowe, sól i pieprz. Składniki pokroić, wymieszać, doprawić do smaku, posypać stokrotkami i pokrzywą.

Stokrotka pospolita doskonale sprawdza się także jako dodatek do szejków, deserów, zup czy do dekoracji potraw. Jej lekko orzechowy, czasem gorzkawy smak wzbogaca zarówno dania wytrawne, jak i słodkie.