Opis rośliny i występowanie

Głogi są roślinami krzewiastymi, które można spotkać w wielu rejonach Europy, Azji oraz północnej Afryki. W Polsce, te naturalne elementy krajobrazu często zdobią lasy, zarośla oraz obrzeża dróg, parków i ogrodów. Głóg jednoszyjkowy rośnie jako drzewo lub krzew, osiągając wysokość nawet do 10 metrów. Jego specyficzną cechą jest słupek jednoszyjkowy, dzięki któremu owoc wytwarza jedną pestkę. W przeciwieństwie do niego, głóg dwuszyjkowy jest niższym krzewem, dorastającym jedynie do 5 m, lecz kwitnie wcześniej i posiada owoc z dwoma pestkami. Obydwa gatunki charakteryzują się ciernistymi gałęziami, zmiennym kształtem liści oraz białymi, a czasami różowymi, kwiatami. Co ciekawe, sadzony w parkach głóg szkarłatny, pomimo atrakcyjnych kwiatów, nie posiada właściwości leczniczych, które są przypisywane innym odmianom głogu.

Uprawa i pozyskiwanie surowca

Głóg, cenna roślina w zielarstwie, dostarcza dwa główne surowce zielarskie: kwiat z liśćmi (Crataegi inflorescentia) oraz owoc (Crataegi fructus). Te naturalne surowce są zbierane w określonych warunkach dla zapewnienia ich najlepszej jakości. Kwiatostany głogu, w szczególności te, które są świeżo rozkwitające z 3-5 przylegającymi liśćmi, są zbierane w początkowym okresie kwitnienia, gdy część kwiatów pozostaje nierozwinięta, będąc w stadium pączka. Proces zbioru polega na ścinaniu całych kwiatostanów wraz z pierwszymi liśćmi, przy czym zalecane jest użycie sekatora. Ważne jest, by zbieranie kwiatów odbywało się wyłącznie w suche dni, unikając zbioru po deszczu lub rośnie. Unika się również zbioru kwiatów z widocznymi oznakami obecności owadów czy liści o niewłaściwej barwie czy uszkodzeniach. Po zbiorze, kwiaty są układane luźno w koszach i szybko przenoszone do suszenia, unikając ich ugniatania czy wkładania do worków, które mogłyby uszkodzić surowiec. Pomimo możliwości suszenia kwiatów w warunkach naturalnych, optymalne jest suszenie w suszarniach ogrzewanych, gdzie temperatura nie przekracza 35°C, co pozwala zachować naturalny, białokremowy kolor kwiatów, zielony kolor liści oraz ich charakterystyczny zapach i gorzki smak. W późniejszym okresie, we wrześniu i październiku, zbierane są również owoce głogu. Idealny moment do ich zbioru nadchodzi, gdy owoce przyjmują ciemnoczerwoną barwę i są jędrne. Mogą być zbierane ręcznie lub za pomocą sekatorów, po czym układane są w płaskich koszach do suszenia. Suszenie owoców odbywa się dwuetapowo w suszarniach ogrzewanych – początkowo w temperaturze około 30°C, a następnie nawet do 60°C. Właściwie wysuszone owoce powinny zachować swoją naturalną, brunatnoczerwoną barwę i być twarde oraz pomarańczowe na powierzchni, wolne od śladów przypalenia czy uszkodzeń.

Podstawowe substancje czynne

Kwiat głogu z liściem jest bogatym źródłem wielu substancji czynnych, które przyczyniają się do jego właściwości leczniczych. Główne składniki to flawonoidy, procyjanidy, fenolokwasy oraz związki triterpenowe. Ponadto, kwiat ten zawiera adenozynę i jej pokrewne związki, aminy, garbniki oraz związki kumarynowe. Warto również wspomnieć o obecności fitosteroli, witaminy C, witamin z grupy B, pektyn oraz soli mineralnych. Z kolei owoce głogu, choć zawierają wiele podobnych składników, różnią się proporcjami niektórych z nich. Owoce te mają mniej flawonoidów, lecz większą ilość procyjanidyn. Dodatkowo, są bogatym źródłem witaminy A oraz zawierają alkohol cukrowy, sorbitol, który jest stosowany jako środek słodzący, szczególnie korzystny dla osób z nadwagą oraz chorych na cukrzycę.

Działanie i zastosowanie głogu

Kwiat głogu jest cenionym składnikiem w fitoterapii ze względu na bogaty profil biologicznie aktywnych związków, takich jak flawonoidy, które działają rozkurczająco na mięśnie gładkie, w tym naczynia krwionośne, jelita, drogi moczowe i macicę. Szczególnie doniosłe jest ich działanie na naczynia wieńcowe serca, które przyczynia się do ustępowania bólów, uczucia duszności i zwiększenia dopływu krwi do mięśnia sercowego, co gwarantuje dostarczenie odpowiedniej ilości tlenu i eliminację szkodliwych produktów przemiany materii. Procyjanidy, kolejne ważne składniki, obniżają łagodnie ciśnienie tętnicze. Kwiat głogu działa też bezpośrednio na serce, wzmacniając skurcze, co pozwala na efektywniejszą pracę tego organu, a jednocześnie zapewnia mu lepszy odpoczynek. Jego korzystny wpływ na naczynia mózgowe jest niezwykle ważny dla osób starszych, które doświadczają zmian miażdżycowych. Wyciągi z kwiatu głogu działają uspokajająco, moczopędnie oraz obniżają ciśnienie krwi. Owoce głogu, choć działają podobnie, są mniej intensywne w swoim działaniu w porównaniu do kwiatów. Są stosowane jako toniki wzmacniające dla serca i układu krążenia. Preparaty z głogu, zarówno z kwiatów, jak i owoców, są szeroko stosowane w leczeniu różnych dolegliwości sercowych, w tym przewlekłej niewydolności mięśnia sercowego, zwłaszcza u osób starszych i tych z chorobami zakaźnymi czy miażdżycą. Stosuje się je także w celu łagodzenia bólów głowy, zawrotów, arytmii serca, bezsenności czy stanów niewydolności układu krążenia.

Głóg zastosowanie w medycynie

Głóg, będący ważnym składnikiem w tradycyjnych praktykach medycyny ludowej, ceniony jest ze względu na swoje bogate właściwości lecznicze, które manifestują się zarówno w jego kwiatach, jak i owocach. Od wieków stosowany był przez różne kultury i społeczności w celu łagodzenia dolegliwości sercowych, wzmacniania układu krążenia oraz leczenia innych schorzeń.

Napar z kwiatów głogu, przyrządzony poprzez zalanie 1 łyżeczki rozdrobnionych kwiatów wrzątkiem i parzenie przez 15 minut. Przecedzić. Pić 2 razy dziennie po 1 szklance. Stosuje się w dolegliwościach sercowych, początkowych stanach miażdżycy, nadciśnieniu oraz w problemach reumatycznych, bólach mięśniowych i stawowych.

Odwar z kwiatów głogu, 1 łyżeczkę rozdrobnionych kwiatów z liśćmi w zalać szklanką ciepłej wody podgrzewać przez 3 minuty pod przykryciem. Pić 2 razy dziennie po szklance każdorazowo świeżo przygotowany odwar. Zalecany jest w chorobach serca, miażdżycy, nadciśnieniu czy bólach głowy, zwłaszcza u osób starszych oraz przy ogólnym zmęczeniu.

Z kolei napar z owoców głogu przygotowywany poprzez zalanie 2 łyżeczek owoców głogu szklanką wrzącej wody i parzenie przez 20 minut, pod przykryciem. Pić 3 razy dziennie w przypadku nadciśnienia i miażdżycy, jednakże zawsze w konsultacji z lekarzem.

Nalewka głogowa jest szczególnie ceniona ze względu na swoje zastosowanie w chorobach serca, arytmii, chorobie Raynauda, dusznicy bolesnej, nadciśnieniu tętniczym oraz w nerwicy wegetatywnej. Jest też pomocna w przypadku kamicy nerkowej i żółciowej, żylaków czy chorobie wieńcowej. 30 g wysuszonych i rozdrobnionych kwiatostanów głogu zalać w słoju 0,5 litrem czystej 40% wódki i odstawić w ciepłe i zaciemnione miejsce. Macerować przez dwa tygodnie, co pewien czas wstrząsając zawartość słoja. Po tym czasie masę ziołową wycisnąć, a nalewkę przefiltrować przez gazę lub bibułę filtracyjną. Przelać do ciemnej butelki i szczelnie zakorkować. Nalewkę opisać, podając datę jej sporządzenia i przeznaczenie. Pić po 20-40 kropli. 2-4 razy dziennie, w szklance wody, jako środek tonizujący pracę serca i układu krążenia.

Głóg zastosowanie w kuchni

Głóg nie tylko zdobi nasze ogrody i pola, ale także stanowi smakowity dodatek do wielu potraw. W kuchni tradycyjnej i nowoczesnej kwiaty oraz owoce głogu stają się składnikami pysznych dżemów, konfitur, a nawet herbat i napojów.

Dżem z owoców głogu

Składniki:

  1. Owoce głogu – 1 kg
  2. Cukier – 700 g (ilość cukru można dostosować według własnych upodobań)
  3. Sok z jednej cytryny
  4. 1/2 szklanki wody
  5. Opcjonalnie: 1 laska wanilii lub 1 łyżeczka ekstraktu waniliowego

Przygotowanie:

  1. Owoce głogu: Owoce dokładnie umyć, następnie pozbyć się wszystkich szypułek i zanieczyszczeń.
  2. Gotowanie: Do dużego garnka wlać pół szklanki wody, dodać owoce głogu oraz sok z cytryny. Gotować na średnim ogniu do momentu, gdy owoce zaczną się rozpadać i puścić sok.
  3. Cukier i wanilia: Do gotujących się owoców dodać cukier oraz laskę wanilii (lub ekstrakt waniliowy). Mieszać regularnie, aż cukier się rozpuści i masa zacznie gęstnieć.
  4. Gęstnienie: Gotować dżem na wolnym ogniu, regularnie mieszając, aż uzyska odpowiednią konsystencję. Można przetestować konsystencję, nakładając trochę dżemu na zimny talerz – po chwili powinien zastygnąć i nie rozpływać się.
  5. Zakręcanie: Gorący dżem przełożyć do wyparzonych słoików, dokładnie je zakręcić i odwrócić do góry dnem na około 10 minut. Następnie odwrócić słoiki i pozostawić do ostygnięcia.
  6. Przechowywanie: Przechowywać w chłodnym i ciemnym miejscu. Po otwarciu przechowywać w lodówce.

Dżem z głogu ma unikalny, lekko kwaskowaty smak z nutą dzikości. Doskonale sprawdza się jako dodatek do pieczywa, naleśników czy jogurtu.

Kwiaty głogu, ze względu na swój subtelny aromat, doskonale sprawdzają się w produkcji syropów, które mogą być używane do aromatyzowania wypieków, lodów czy koktajli. Ich delikatny smak jest też ceniony w herbatach ziołowych, dodając im nie tylko smaku, ale i leczniczych właściwości.

Syrop z kwiatów głogu

Składniki:

  1. Kwiaty głogu – ok. 2 pełne szklanki (najlepiej świeżo zebrane, ale można użyć suszonych)
  2. Cukier – 1 kg
  3. Woda – 1 l
  4. Sok z jednej cytryny

Przygotowanie:

  1. Przygotowanie kwiatów: Świeże kwiaty głogu dokładnie przemyć w celu usunięcia wszelkich zanieczyszczeń, następnie osuszyć je na sicie lub czystej ściereczce.
  2. Zalewanie kwiatów: W dużym słoju lub misce rozłożyć kwiaty głogu i zalać je wodą. Zakryć słoik lub miskę ściereczką i pozostawić w chłodnym miejscu na 24 godziny.
  3. Odcedzenie: Po tym czasie, wodę z kwiatami odcedzić do garnka przez sitko lub gęstą ściereczkę, starając się wycisnąć jak najwięcej płynu z kwiatów.
  4. Gotowanie z cukrem: Do garnka z odcedzoną wodą dodać cukier. Gotować na średnim ogniu, mieszając regularnie, aż cukier się całkowicie rozpuści.
  5. Dodawanie soku z cytryny: Kiedy cukier się rozpuści, dodać sok z cytryny i gotować jeszcze przez 5 minut.
  6. Zakręcanie: Gorący syrop przelać do wyparzonych butelek lub słoików. Zakręcić je dokładnie i odwrócić do góry dnem na około 10 minut. Następnie słoiki/butelki postawić w pionie i pozostawić do ostygnięcia.
  7. Przechowywanie: Przechowywać w chłodnym i ciemnym miejscu. Po otwarciu przechowywać w lodówce.

Syrop z kwiatów głogu charakteryzuje się delikatnym, kwiatowym smakiem i aromatem. Może być dodawany do herbaty, lemoniady czy innych napojów, a także spożywany bezpośrednio w celu korzystania z dobroczynnych właściwości kwiatów głogu.

W niektórych kuchniach regionalnych znajdziemy też przepisy na wino z owoców głogu, które, dojrzewając, nabiera wyjątkowego charakteru.

Wino z owoców głogu

Składniki:

  1. Owoce głogu – 1,5 kg
  2. Cukier – 1 kg
  3. Woda – 5 l
  4. Drożdże winiarskie (najlepiej specyficzne do robienia czerwonych win owocowych) – 1 saszetka
  5. Opcjonalnie: 1 cytryna

Przygotowanie:

  1. Przygotowanie owoców: Owoce głogu dokładnie umyć, usunąć wszelkie zanieczyszczenia oraz patyczki. Jeśli używasz świeżo zebranych owoców, sprawdź, czy nie ma wśród nich żadnych robaków czy innych szkodników.
  2. Zgniatanie owoców: W dużym naczyniu zgniatać owoce rękoma lub specjalnym tłuczkiem do owoców aby wydobyć sok.
  3. Przygotowanie moszczu: Do zgniatanych owoców dodać cukier i wodę. Jeżeli decydujesz się dodać cytrynę, dodaj teraz jej sok. Dokładnie wszystko wymieszać.
  4. Dodawanie drożdży: Kiedy mieszanina osiągnie temperaturę pokojową, dodaj drożdże winiarskie zgodnie z instrukcją na opakowaniu.
  5. Fermentacja: Mieszankę przelej do balonu fermentacyjnego z rurką fermentacyjną. Pozostaw w ciemnym, chłodnym miejscu na około 4-6 tygodni, aż fermentacja ustanie (możesz to zaobserwować, kiedy przestaną pojawiać się bąbelki w rurce fermentacyjnej).
  6. Odcedzenie i przelewanie: Po zakończeniu fermentacji ostrożnie odlać wino od osadu do czystego naczynia, starając się nie mieszać osadu z winem.
  7. Kolejna fermentacja: Wino przelej do nowego balonu fermentacyjnego i pozostaw na kolejne 2-3 miesiące. Możesz powtórzyć ten krok kilka razy, aż wino stanie się klarowne.
  8. Butelkowanie: Kiedy wino jest już klarowne i nie ma więcej osadu, można je przelewac do butelek. Zakorkuj butelki i przechowuj w chłodnym miejscu przez co najmniej 6 miesięcy przed degustacją.
  9. Degustacja: Po upływie 6 miesięcy (lub dłużej), możesz cieszyć się domowym winem z owoców głogu!

Wino z głogu charakteryzuje się specyficznym, głębokim smakiem z lekkimi nutami dzikiej roślinności. Doskonałe do degustacji w chłodne wieczory!

Co więcej, suszone owoce głogu mogą być używane jako dodatek do musli czy owsianek, nadając im ciekawego smaku i wartości odżywczych. Bez wątpienia, głóg to nie tylko roślina lecznicza, ale i smakowity dodatek do wielu kulinarnych kreacji.